Het verhaal van Yoshie en Aly [2] Hoe oorlog meespeelt en vriendschap zegeviert We verlieten de vriendinnen tijdens het gesprek over het eerste contact en hoe vooral Yoshie toen toch wel moeite had met de voor haar vreemde letters ... Verder terugkijkend op die eerste door haar ontvangen brief uit Leeuwarden, zegt ze nu: "Eigenlijk heb ik dus nogal problemen gehad met Aly haar handschrift. Tot op de dag van vandaag is het soms nog wel eens puzzelen. Maar daar staat tegenover dat ik vergeleken met voorheen nu veel meer begrip heb voor haar omstandigheden en ook beter haar emoties kan aanvoelen. Trouwens, ik weet nog goed dat ik haar in het begin vroeg om mijn slechte kennis van het Engels te willen accepteren en hoe zij dadelijk op een uiterst plezierige wijze aan dat verzoek voldeed door in eenvoudig Engels te schrijven en eveneens al te lange zinnen te vermijden. Ze kwam ook met allerlei ideeën op de proppen. Echt, ik heb ontzettend veel aan Aly te danken." Haar woorden in ons opnemend, vragen we ons af wat voor onderwerpen er in hun correspondentie dan inmiddels zoal de revue zijn gepasseerd. Volgens Aly ging het meestal over alledaagse dingen, zoals het wel en wee in de eigen familie, het werk, vriendjes en vakanties. Het laatste beperkte zich dan wel zo goed als louter tot haarzelf, want haar Japanse vriendin ging er zelf maar heel sporadisch op uit. Verder geeft ze volmondig toe dat er vaak niet echt diep kon worden ingegaan op wat hun zoal bezighield in die jaren. Zeker iets waaraan de vreemde taal mede debet was. Desondanks werd er door hen toch ook wel over politiek geschreven en kreeg af en toe ook wel een sociaal onderwerp hun beider aandacht. Yoshie is het volslagen met Aly eens. Meestal waren het toch wel de eigen omstandigheden die ze aan het papier toevertrouwde. Verder schreef ze ook wel over evenementen die zoal in Fukuoka plaatsvinden. En dan voegt ze iets toe dat ons verrast. Namelijk dat er periodes zijn geweest waarin zij zich wel degelijk gekweld voelde door de positie waarin zij als Japanners werden geplaatst. Zozeer maakte dit gevoel zich zelfs eens van haar meester, dat ze haar dochter verzocht om in haar plaats een brief aan Aly te schrijven. Aly genietend van haar jeugd. Zelf viel het haar toen werkelijk te zwaar om te antwoorden op de laatst ontvangen brief. Ze verklaart die genomen beslissing met de woorden dat het volgens haar onjuist is om iets te zeggen dat misschien wel misverstaan zou kunnen worden. Dat echter ook de Engelse taal mede een waar struikelblok kon zijn, blijkt uit het volgende dat Yoshie ons toevertrouwd. "Ik probeerde altijd wel om zo goed mogelijk te antwoorden, maar kon soms echt geen passende woorden vinden voor hetgeen ik haar dan zo graag wilde zeggen. Constant bleef ik op die momenten maar het woordenboek raadplegen. Dat was nog wel het moeilijkst van alles en tot op de dag van vandaag is het niet echt anders." De twins. Boven Aly. RechtsYoshie (l), met een collega van haar. Mochten we al een beeld hebben gekregen van twee vriendinnen die alleen maar over koetjes en kalfjes babbelen, dan wordt dit al snel door Yoshie rechtgezet. Dat er wel meer werd besproken dan alleen maar de witte was wordt zonneklaar als zij uitgebreid ingaat op enige van de verschillen zoals die tussen hun landen bestaan. Daarbij gaat haar dank uit naar haar vriendin Aly van wie ze zoveel heeft opgestoken. Als eerste noemt ze de klederdracht en hoe de daarin bestaande verschillen haar interesseren. Hoe de Japanse nationale klederdracht wordt gekenmerkt door de invloeden vanuit China en Korea en er bij de Nederlandse sprake is geweest van een Europese invloed. Lachend zegt ze: "Maar ik ben toch blij dat er een zekere gelijkenis bestaat tussen onze Japanse geta en jullie Nederlandse klomp." Aangezien dat ze er voorheen steeds van was uitgegaan dat de veeteelt een bijzonder grote rol speelt in de Nederlandse economie, er dus veel kaas en vlees wordt geconsumeerd, vond ze het verrassend om te lezen dat ook de visserijsector een van de pijlers is waarop het drijft. Ze blijft nog even bij wat men zoal in Nederland eet en drinkt, wanneer ze vertelt: "Voor de kerst stuurde Aly ons allerlei producten uit de Nederlandse banketbakkerij en sterke drank. Wij genoten daar zeer van. Van de kruiden en ook van de kleuren. Ik zou hierover nog willen zeggen, dat de Japanse toch wel een beetje lichter gekruid zijn." Ze sluit dit gedeelte van ons gesprek af met het aanstippen van nog enige van de verschillen zoals die er bestaan tussen hun beide landen. Daarbij gaat ze eerst iets nader in op de Nederlandse en Japanse architectuur en geeft aan waar de grote verschillen liggen. Zo wordt in eigen land rekening gehouden met zoiets als de bestaande grote luchtvochtigheid en voorkomende aardbevingen. Yoshie geeft aan dat er derhalve gebruik wordt gemaakt van een bepaalde constructie. Ze voegt hieraan dadelijk toe dat er tegenwoordig ook bij hun steeds meer westerse huizen worden gebouwd, zij het dan niet van eenzelfde grootte als bijvoorbeeld in Nederland. Groot is echter wel het verschil in levenswijze. Yoshie: "Binnenshuis dragen wij geen schoenen, ons tafelgerei is anders en dat gaat evenzozeer op voor de wijze waarop er wordt gebaad. Het zijn voor mij onderwerpen van gesprek in de correspondentie met Aly. Reeds vaker hoorde ik het gezegde iedereen is verschillend, iedereen is goed en ik denk dat dit ook daadwerkelijk zo is." Aansluitend noemt ze een boek dat ze eens van Aly cadeau kreeg en waarvan de inhoud haar hogelijk verbaasde. Hoe dat kon gebeuren? We laten haar verder graag zelf aan het woord. "Scholen zijn ook wel verbonden aan kerken, zo las ik in het boek, en jullie kunnen er naar believen een keuze uit maken. Bij ons in Japan is dat onmogelijk. Dit ondanks dat wij spreekwoordelijk goed heten te zijn in het kopiëren van allerlei zaken uit het buitenland. Zelf denk ik trouwens dat er veel aan goeds is te vinden in zowel Nederland als Japan. Uit het boek wordt ook duidelijk hoe er in Nederland wordt gedacht over zoiets als werk en vakantie. Al lezend bekroop me toch wel een bepaald gevoel van afgunst, want in Japan is het schier onmogelijk om een lange vakantie op te nemen. De reden die over het algemeen wordt opgegeven is dat de werkplaats dan in problemen komt en zich genoodzaakt voelt om iemand anders dit werk te laten doen. Gevolg: Je verliest je baan. Maar er kunnen nog allerlei andere redenen worden aangevoerd ook. Laat me jullie een voorbeeld hiervan geven. Mijn dochter, ze was toen oogartsassistente, vatte het plan op om Aly eens in Appingedam op te zoeken en vroeg of ze vakantie op kon nemen. Haar verzoek werd afgewezen, met als reden dat er geen vervangster beschikbaar was. En gaat dit eigenlijk niet op voor al mijn landgenoten? Erover nadenkend kan ik niets anders zeggen dan dat ik onmogelijk kan begrijpen waarom er zozeer sprake is van brildragende en met een camera bewapende Japanners die, onrustig op hun horloge kijkend, toeristische plaatsen in het buitenland aandoen." Aly en Wim genoeglijk samen op de bank En op hun huwelijksdag We zijn getroffen door haar openheid, de dingen die ze toch echt wel benoemd en de kritiek die daarbij soms in haar woorden doorklinkt. Het moet toch heerlijk zijn om een vriendin als haar in Japan te hebben, Aly. Was ze al vanaf het begin van jullie vriendschap zo open tegen je? Aly antwoordt ontkennend op onze vraag. Ze laat dit volgen door de opmerking dat het voor haar ook niet altijd eenvoudig is geweest om het een en ander goed te verstaan en geeft ons daarvan een tweetal sprekende voorbeelden. "Een paar jaar geleden ontstond er wel degelijk een moeilijke situatie. Die werd vooraf gegaan door het uitblijven van Yoshie haar brieven. Bijna twee jaar lang werd er niet ééntje bij me bezorgd. Ik maakte me daarover niet echt bezorgd, want het was al eerder voorgekomen dat ze gedurende een langere tijd niet schreef. Naderhand bleek dan dat er een goede reden voor het niet-schrijven was geweest. Ziekte, iets met de kinderen of het overlijden van ouders. Echt helemaal stil bleef het trouwens nooit echt, want ze bleef me wel allerlei mooie cadeautjes sturen. Tot dat ik opeens een brief kreeg van haar oudste dochter, Shizuka, waarin ze me onder meer liet weten dat haar moeder de laatste tijd veel problemen had met de rol van Japan in de oorlog. Een rol waarvan ze tot dan niet op de hoogte was geweest. De brief maakte duidelijk dat Yoshie er kennelijk moeite mee had om hierover met mij te spreken. Maar ging dat ook niet voor mezelf op? Ook ik had in mijn brieven aan haar namelijk nog nooit de Tweede Wereldoorlog ter sprake gebracht. Vond het niet alleen een veel te pijnlijk onderwerp om aan te roeren, maar was tevens van mening dat het buiten onze relatie stond. Dat vind ik trouwens nog altijd! Die brief van Shizuka maakte dan ook nogal het een en ander bij me los. Daarbij stelde ik mezelf steeds weer diezelfde vraag. Kon ik zonder haar te kwetsen of te beledigen een eerlijk antwoord geven? Lang, heel lang heb ik naar het antwoord op die ene vraag gezocht. Uiteindelijk besloot ik dat het misschien maar het beste was om mijn eigen gedachten hierover aan het papier toe te vertrouwen. Maar echt veel verder dan dat er in elke oorlog de meest vreselijke dingen gebeuren, de mens dan zichzelf niet is en je soms toch ook moet kunnen vergeven, kwam ik toch echt niet." "Een ander moeilijk en tegelijkertijd ontroerend moment had daarvoor al plaatsgevonden. Voor zover ik het me herinner was dat in 1968. Ik kreeg een korte brief van Yoshie. Daarin liet ze weten niet langer met mij te kunnen schrijven. De reden daarvan was dat ze ging trouwen. Zelf was ze er niet zo blij mee, begreep ik. Tevens meende ik een gevoel van schaamte tegenover mij te bespeuren. Eén ding verbaasde me toch wel zeer, namelijk dat dit voor haar een reden kon zijn om niet meer met me te schrijven. Onmiddellijk heb ik haar dan ook geantwoord dat ik het niet als een probleem zag en beslist graag wilde blijven corresponderen. Er kwam een opgelucht antwoord. Samen met de trouwfoto's!" Yoshie en Tsutae, als jonggehuwden Dan komt de vraag boven waarom ze elkaar gedurende al die decennia nooit in levende lijve hebben ontmoet. Niet aanwezig waren op de trouwdag ... Yoshie is daar duidelijk over, geeft aan dat die wens wel degelijk bij haar leefde. Echter dat het er in verband met familie- en economische omstandigheden nooit van heeft kunnen komen. Over de eigen omstandigheden thuis zegt ze dat haar ouders nog bepaald van de oude stempel waren en dus vonden dat een meisje eerst maar eens moest leren koken en naaien. Vervolgens kon ze gaan trouwen. Gehoorzaam had ze eraan gevolg gegeven, de cursussen gevolgd en haar man gehuwd. Ze was begin twintig. Een tijd waarin ze heel sterk voelde dat ze zeker niet voor een langere tijd van huis kon gaan. Ervan bewust was dat ze haar familie niet in ongerustheid achter kon laten. Ze heeft de moed echter bij lange na nog niet opgegeven en koestert de droom dat ze vrij zal zijn vanaf de dag dat haar man van een welverdiend pensioen gaat genieten. Blij is ze met het feit dat het gehele gezin ermee akkoord gaat dat ze in de nabije toekomst Nederland zal bezoeken. Dat hun langjarige vriendschap hier nooit ook maar iets onder heeft geleden schrijft ze volledig toe aan de uiterst oprechte en liefhebbende wijze waarop Aly altijd met haar is omgegaan. Het is mede daarom dat ze deze ene vriendin zozeer respecteert. Maar ook laat ze niet na om hier verder de gehele Nederlandse familie bij te betrekken. Daaraan toevoegend dat dit eveneens opgaat waar het haar eigen gezin betreft. "Wij hebben niet het gevoel dat wij omgaan met buitenlanders die een andere taal spreken en er heel andere gewoontes op na houden. Zelfs nu al onze kinderen de volwassen leeftijd hebben bereikt, noemen ze Aly nog steeds hun tante uit Nederland." Foto boven: Yoshie met haar dan 3-jarige zoon Masaki, de oudste van haar drie kinderen. Foto links onder: Yoshie na de geboorte van haar jongste dochter Mizuho. Foto rechts onder: Yoshie met de dan 2-jarige Shizuka. En Aly zelf? Nu die denkt er vrijwel hetzelfde over. Ook zij had er in het begin zowel de tijd als het geld niet voor om af te reizen naar Japan. Later kwamen de kinderen en ook dat hield in dat het onmogelijk was om zo'n lange reis te ondernemen. Nu, vijfenveertig jaar nadat de eerste brief bij haar werd bezorgd in Leeuwarden, zal het er dan toch eindelijk van komen. Samen met haar man Wim, zal ze in oktober naar Japan vliegen en Yoshie gaan ontmoeten. Ze is blij en nerveus tegelijk. Aan de ene kant verheugt ze zich zeer op de ontmoeting met Yoshie en haar gezin, maar aan de andere kant neemt toch ook meer en meer de spanning toe. Hoe zal alles verlopen? Dat hun jarenlange vriendschap tot nu toe nooit werkelijk heeft geleden onder het feit dat het slechts op papier bestond, schrijft ze toe aan het elkaar trouw zijn en blijven. Eveneens is ze van mening dat dit is toe te schrijven aan de wijze waarop deze zeer unieke vriendschap door al die jaren heen ook nog steeds waardevoller is geworden. Toch, zo geeft ze toe, waren er ook in deze vriendschap best wel de momenten van twijfel. Wanneer ze bijvoorbeeld een langere tijd geen post uit Fukuoka ontving en dan dacht dat het voorbij was. Maar als er na verloop van tijd toch weer een brief bij haar op de mat viel, dan werd het zonneklaar dat er aan de vriendschap niets was veranderd. Het nog altijd even solide was als tevoren. ( wordt vervolgd )  naar Deel 1 naar Deel 3 © 2010 Trankiel