Sumimasen Het gebeurde tijdens een lezing in de Openbare Leesbibliotheek te Delfzijl. Samen met vele andere aanwezigen genoten wij volop van de wijze waarop oud-docent geschiedenis en auteur Jaap Bottema ons allen meenam naar de jaren waarin hij werkte aan zijn recentelijk gepu-bliceerd boek Delfzijl – Schetsen uit de Franse Tijd ( 1795 – 1814 ). Boeiend vertelde hij over het vele speurwerk dat hij hiervoor verrichtte en een aantal van de wetenswaardigheden die dat opleverde. Wanneer, na een korte pauze, het tweede deel van deze interessante lezing op het punt van beginnen staat, komt Gerard enigszins aan de late kant de zaal binnen. Hij kiest voor de kortste route naar zijn plaats en loopt daarbij voor de tafel langs waarachter de auteur reeds heeft plaatsgenomen. Denkend dat hij hiermede mogelijk iets verstoort klinkt er uit zijn mond een welgemeend sorry. Waarop Jaap Bottema heel adrem reageert met de woorden: Sorry-cultuur, nietwaar? Onmiddellijk komt de gedachte bij me op dat ik hier misschien wel eens mede debet aan zou kunnen zijn. Want staan Japanners niet bekend als zich frequent verontschuldigende mensen? Spoedig krijgt deze het gezelschap van nog eentje voortkomend uit eigen cultuur: Het raden naar wat er nu eigenlijk werkelijk bedoeld wordt met het gesproken dan wel het geschreven woord. Als in een automatisme! Had ik in plaats daarvan nu niet veel beter dadelijk naar de betekenis achter de door Jaap Bottema geplaatste opmerking moeten vragen? Het voorval betekende dat ik na begon te denken over hoe vaak wij, Japanners, sumimasen gebruiken. Hoe ik dat tot nu toe mijn hele leven gewend was geweest te doen wanneer ik een winkel binnenging en een verkoopster riep, dan wel wanneer iemand mij iets gaf. Of indien ik me zelf voor iets meende te moeten verontschuldigen, zoals Gerard dit eveneens aanvoelde tijdens de lezing in de bibliotheek. In het boek The Chrysanthemum and the Sword, door Ruth Benedict, staat over dit specifiek onder-werp geschreven dat het in feite z'n oorsprong vindt in de betekenis van het woord sumimasen – nog niet klaar – en dat het twee betekenissen kreeg toebedeeld: Dank voor een gunst en een veront-schuldiging voor een tekort aan dankbaarheid. Om het in het Nederlands nog iets nader te verduidelijken: Ik heb nog niets teruggegeven. Het standaardwerk van Ruth Benedict Ruth Benedict in Japanse vertaling Vage woorden woordenboek In een Japans woordenboek, dat de betekenis van vage woorden behandelt, wordt waar het sumimasen betreft tevens gerefereerd aan de Engelse taal: I am sorry to disturb you. And thank you ! Het doet me terugdenken aan de tijd die ik in Londen doorbracht en waarin ik heel vaak het excuse me of pardon me hoorde. Zou het zo kunnen zijn dat men in de Britse cultuur iets gelijkwaardigs aantreft en dat het toch niet specifiek iets Japans, Aziatisch, is? Maar laat ik het bij mezelf houden. Voor mij is het vanzelfsprekend geen probleem om sumimasen als zijnde een vorm van dank te zeggen, maar aan de andere kant voel ik me inderdaad ook nog wel eens heel ongemakkelijk wanneer ik niet onmiddellijk iets terug kan doen en gebruik dan hetzelfde woord om hier uitdrukking aan te geven. Dit komt voort uit het feit dat mij van jongsaf reeds is geleerd dat het niet goed is om anderen lastig te vallen. En dus vraag ik me, voordat ik ook maar iets doe, af of ik de ander al dan niet tot last zal zijn met mijn vraag, mijn opmerking. En zo voel ik onbewust tevens dat ik een ander lastigval als ik hem roep, omdat ik iets voor mezelf wil weten Een ander voorbeeld in deze wordt gevonden in het geven van iets aan iemand, een presentje. Iets dat de Japanner gewend is te doen. Bij het overhandigen zegt hij dan: Ofschoon het maar een onbedui-dend iets is, alstublieft. En weer zijn deze woorden bedoeld om de ontvanger van het presentje vooral geen ongemakkelijk gevoel te geven. Het komt er namelijk op neer dat hem duidelijk te verstaan wordt gegeven dat het maar om een kleinigheid gaat en dat er dan ook niet iets voor terug wordt verwacht. Deze manieren van handelen zijn heel moeilijk te begrijpen en zijn op geen enkele wijze te vergelijken met wat ik de zichtbare verschillen tussen beide culturen zou willen noemen, zoals bijvoorbeeld het buigen, het handenschudden of het kussen. Het zijn deze manieren van handelen die maar al te vaak leiden tot grote en kleine misverstanden. En dat alleen maar omdat we elkaars signalen niet begrij-pen. Zoals kat en hond ! Zelfs rijstplanten buigen © 2007 Trankiel